ارمغانی برای انسان‌سازی | آشنایی با مفاهیم و معارف مناجات شعبانیه برپایه سیره علما و بزرگان

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ هرکدام از ماه‌های خدا برای خود نشانه‌ای دارند. ماه شعبان نیز با وجود اعیاد بزرگ و ولادت‌های مبارکش، مزین به مناجات شعبانیه است؛ دعایی که از امام‌علی (ع) برای ما به یادگار مانده است و همه ائمه اطهار (ع) به خواندن آن در ایام شعبان اهتمام داشته‌اند. علما و بزرگان دین نیز باتوجه‌به معارف عمیق این مناجات، تدبر و تأمل در آن را بسیار توصیه کرده‌اند.

امام‌خمینی (ره) یکی از این عالمان بودند که دلبستگی بسیاری به این دعا داشتند. رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنانشان در اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ به این نکته اشاره کرده و فرموده‌اند: «بنده یک وقتی از امام بزرگوار سؤال کردم که در بین این دعا‌های مأثور از اهل‌بیت (ع)، شما بیشتر دل‌بسته کدام دعا هستید و به آن انس دارید؛ فرمودند مناجات شعبانیه و دعای کمیل. 

ایشان، این مرد عارفِ پخته عمل‌کننده در راه خدا، به این دو دعا توجه داشتند. ان‌شاءا... که در این ایام باقی‌مانده، همه‌مان بتوانیم از این روز‌ها استفاده کنیم و خودمان را در این وادی رحمت الهی به معنویت وارد کنیم و بهره ببریم؛ اصل این است». در ادامه، نگاهی به سیره سایر علما درباره این مناجات خواهیم انداخت.

دعای همه اولیا

امام خمینی (ره) درباره این مناجات و اهمیت بهره‌برداری از آن فرموده‌اند: «در این ماه شعبان با «مناجات شعبانیه» ‏‎ -که از اول تا آخر این ماه دستور‏‎ ‎‏خواندن آن وارد شده- خدای تبارک و تعالی را هیچ مناجات کردید؟ و از‏‎ ‎‏مضامین عالی و آموزنده آن در ایمان و معرفت بیشتر، نسبت‌به مقام‏‎ ‎‏ربوبیت استفاده نمودید؟ درباره این دعا وارد شده که این مناجات‏‎ ‎‏حضرت امیر (ع) و فرزندان آن حضرت است؛ با آن، خدا را می‌خوانده‌اند و کمتر دعا و‏‎ ‎‏مناجاتی دیده شده که درباره آن تعبیر شده باشد که همه ائمه (ع) آن را‏‎ ‎‏می‌خوانده‌اند و با آن خدا را مناجات می‌کرده‌اند». (جهاد اکبر یا مبارزه با نفس، صفحه ۲۳).

نسخه‌ای برای معرفت‌الله

امام‌خمینی (ره) در سخن دیگری در این زمینه فرموده‌اند: «این مناجات درحقیقت‏‎ ‎‏مقدمه‌ای جهت تنبه و آمادگی انسان برای پذیرش وظایف ماه مبارک‏‎ ‎‏رمضان می‌باشد و شاید برای این باشد که به انسان آگاه ملتفت، انگیزه‏‎ ‎‏روزه و ثمره پرارج آن را تذکر دهد. ‏.. ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) بسیاری از مسائل را با لسان ادعیه بیان‏‎ ‎‏فرموده‌اند.

لسان ادعیه با لسان‌های دیگری که آن بزرگواران داشتند و‏‎ ‎‏احکام را بیان می‌فرمودند، خیلی فرق دارد. اکثرا مسائل روحانی، مسائل ‏ماوراءطبیعت، مسائل دقیق الهی و آنچه را مربوط به معرفه‌ا... است، با‏‎ ‎‏لسان ادعیه بیان فرموده‌اند، ولی ما ادعیه را تا آخر می‌خوانیم و متأسفانه‏‎ ‎‏به این معانی توجه نداریم». ‏ (جهاداکبر یا مبارزه با نفس، صفحه ۲۳)

آموزش صحبت کردن با خدا

رهبر معظم انقلاب در برخی صحبت‌هایشان، یکی از نشانه‌های عظمت ماه شعبان را مناجات شعبانیه دانسته‌اند و درباره بهره‌برداری از آن فرمود‌ه‌اند: «.. این ماه‌ها فرصت بزرگی است -ماه شعبان، ماه رمضان- فرصت‌های بزرگی است. این دعا‌هایی که در این ماه‌ها وارد شده است، راه را برای ما باز می‌کند. من و شما اگر بخواهیم با خدای متعال حرف بزنیم و یک مطالبه‌ای داشته باشیم، یک چیزی را از خدا درخواست کنیم، حقیقتا درست بلد نیستیم.

این دعا‌ها با بلیغ‌ترین زبان، یاد می‌دهند به ما که از خدای متعال چه بخواهیم و با خدا چه‌جوری حرف بزنیم. همین مناجات شریف شعبانیه، فِقراتی که از اول تا آخر [این]دعا هست، هرکدام از اینها یک دریایی از معرفت است». (بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی. ۰۶/۰۳/۱۳۹۴)

در ادامه حتما بخوانید برکت میلاد‌های مبارک معصومین (ع) در ماه شعبان چیست؟ | هدایت بشر به واسطه سیره رسول خدا (ص)

مناجاتی کبیر در میان مناجات‌ها

آیت‌الله عبدالله جوادی‌آملی بر این باور است که مناجات شعبانیه، به‌سبب معارف بلندی که در آن است، مناجات کبیر در میان مناجات‌هاست. در این مناجات، ما در محضر الهی، هم نیاز داریم و هم ناز داریم؛ مانند این کلام که از ائمه آموختیم و به خداوند می‌گوییم اگر از ما بپرسی چرا گناه کردی، ما هم می‌گوییم تو چرا نبخشیدی؟

وی همچنین تصریح می‌کند: تقریبا در تمام ادعیه‌ای که در طول سال مطرح است، مانند مناجات شعبانیه کم دیده می‌شود که انسان نخست از خداوند درخواست سیر به‌سوی او را داشته باشد. وقتی نزدیک شد، چون جای ندا نیست، با او مناجات کند. وقتی خیلی نزدیک شد، باید ساکت باشد تا خدا با او حرف بزند. (آیت‌ا... جوادی‌آملی)

از ارمغان‌هاى آل‌محمد (ص)

آیت‌الله میرزاجواد ملکی‌تبریزی، صاحب کتاب المراقبات، نیز در باب مناجات شعبانیه مطالبی بیان کرده است که در ادامه بخشی از آن را می‌خوانید: «این مناجات شامل مطالب اساسی در مورد چگونگی معامله بندگان با خدای بزرگ بوده و آداب خواستن، دعا و طلب آمرزش از او را، آن‌گونه که شایسته است، بیان می‌کند و استدلال‌های جالب توجهی جهت امیدوار شدن به درگاه خدا که با مناجات با او مناسب است، دربر دارد.

این مناجات بزرگى است و یکى از ارمغان هاى آل‌محمد (ص) مى‌باشد که بزرگى آن را کسى که قلب سالم و گوش شنوایى داشته باشد، درک مى‌کند و اهل غفلت، از درک فواید و نورهاى آن بى‌بهره‌اند». (المراقبات، ص ۱۳۰)